Avrupa Birliği (AB) ile Türkiye arasındaki Ortaklık Hukukunu oluşturan temel anlaşmalar ve kararlar; 12.9.1963 tarihli Ortaklık Anlaşması (Assozierungsabkommen, aşağıda Anlaşma şeklinde anılacaktır), 23.11.970 tarihli Katma Protokol (Zusatzprotokoll) ile Ortaklık Konseyi Kararları (OKK, Assoziationsratbeschlüsse) dır. Ortaklık Anlaşması ve Katma Protokol uzun vadede, güçlendirilmiş bir iktisat politikası koordinasyonu ve gümrük birliğinin kurulmasıyla, Türkiye’yi Avrupa Birliği üyeliğine hazırlama amacını gütmektedir. Ortaklık Anlaşması ve Katma Protokol, Birlik ülkelerinde yaşayan Türk Vatandaşlarının hukuki konumunda oldukça geniş iyileştirmeler sağlamıştır. Ortaklık  Anlaşmasının 12. ila 14. maddelerinde ortaklığın ve buna ulaşmak için genel ilkeleri ortaya konulmuş, ancak bu konularda somut kurallar getirilmemiştir. 

Serbest dolaşım hususunda Anlaşmanın 12. maddesinde, işçilerin serbest dolaşımının sağlanmasında maddi hukuk açısından Avrupa Topluluğu sözleşmesinin 39., 40. ve 41.  maddelerinin uygulanacağı belirtilmektedir. Usul açısından ise Katma Protokolün 36. maddesi, Ortaklık Anlaşmasının 6. ve 22. maddelerine göre teşkil edilen Ortaklık Konseyinin bu konudaki ayrıntıları tespit edeceğini hükme bağlamıştır. Ortaklık Anlaşmasının bu hükmüne dayanarak Ortaklık Konseyi 20 Aralık 1976 tarihinde ilk önce 2/76 sayılı kararı çıkartmıştır. Bu kararın 1. maddesi Türkiye ile Avrupa Topluluğu arasında işçilerin serbest dolaşımı konusunda ilk basamağı teşkil etmektedir. 2/76 sayılı Konsey kararının yerine ikame olmak üzere 19 Eylül 1980 tarihinde Ortaklık Konseyi bu sefer 1/80 sayılı kararını çıkartmıştır. Kararla, özellikle sosyal alanda işçilerin ve aile fertlerinin yararına olacak bir takım düzenlemeler getirilmiştir. OKK 1/80 sayılı karar bu nedenle AT Sözleşmesinin 39. ve 40. maddeleri ile bağlantılı olarak işçilerin serbest dolaşımının sağlanması yönünde önemli bir adım teşkil eder. Bu hususu Avrupa Birliği Adalet Divanı da (AAD) içtihatlarında birçok kez vurgulamış ve OKK 1/80 sayılı kararda belirtilen haklara sahip olan Türk işçileri açısından AT Sözleşmesi 39. maddedeki temel ilkelerin en geniş şekliyle uygulanmasının vazgeçilmez olduğunu belirtmiştir. 

AAD’nin yerleşmiş içtihadına göre 1/80 sayılı OKK hükümleri; Ortaklık Anlaşması ve Katma Protokol ile doğrudan ilintili olması, Avrupa Konseyinin AET Sözleşmesinn (EWG-Vertrag) 228. ve 238. maddeleri çercevesinde akdettiği Ortaklık Anlaşmalarının, AET Sözleşmesinin 177. maddesi b) bendi anlamında, bir Topluluk organı tarafından Topluluk adına  yapılmış bir işlem olarak görmek gerektiğinden bahisle, „ortaklık hukukunun ayrılmaz bir parçasını” (Avrupa Birliği Sözleşmesi [EG-Vertrag] Md. 310 ve 300) teşkil etmektedir. Bu nedenle AAD yerleşmiş kararlarına da uygun olarak, üye devletlerde yeknesak bir hukuk uygulanmasını ve yorumunu temin amacıyla, AB Sözleşmesinin 234. 1. f., b) bendinde tanzim edilmiş olan ön-karar (Vorabentscheidung) yoluyla, Ortaklık Anlaşması ve Katma Protokol ile Ortaklık Konseyi hükümlerinin yorumlanmasının kendi münhasır yetkisine girdiğini kabul etmiştir.

AB üyesi ülke vatandaşları ile , OK Kararları ve AAD içtihatları ile Türk vatandaşlarına tanınan ikamet ve çalışma izni hakları arasında bir takım farklılıklar da mevcuttur. Bu farkları şu şekilde özetlemek mümkün:
 
 
- Üye ülke vatandaşlarının serbest dolaşımı, üye ülkeye ilk girişi de kapsarken, 1/80 sayılı OKK bu ilk girişi kapsamamaktadır.
- AAD ve Alman Federal İdare Mahkemesi içtihatlarına göre, 1/80 sayılı OKK’dan doğan Türk vatandaşlarına tanınan serbest dolaşım hakları kaideten Birlik üye devlet ve onların aile fertlerine tanınan haklardan daha ileriye gidemez. Bu nedenle bu hükümlerin uygulanmasında ve yorumlanmasında bu husus daima nazara alınmalıdır.
- OKK’den doğan hak ve talepler – şimdilik – hangi üye ülkede elde edilmiş ise sadece o ülke nezdindeki makamlara karşı ileri sürülebilir, yani Avrupa Birliği’ne üye bütün ülkelerde geçerli değildir.

Bu konuda ayrıntılı bilgi için konu hakkında yayımlanmış makaleme ulaşmak için tıklayınız.